Prof. dr Đuro Macut, endokrinolog
Predsednik Srpskog društva za reproduktivnu endokrinologiju
POJAVA KOJIH SIMPTOMA NAJČEŠĆE UKAZUJU NA POLICISTIČNI SINDROM JAJNIKA (PCOS)? NA KOJE SIMPTOME JE POTREBNO POSEBNO OBRATITI PAŽNJU?
Sindrom policističnih jajnika (engl.polycystic ovary syndrome, PCOS) se karakteriše poremećajem menstrualnog ciklusa, ispoljavanjem akni na licu i grudnok košu, pojačanom maljavošću koja nije uobičajena za ženski pol, često ga prati gojaznost ili sterilitet. Oboljenje predstavlja najčešći endokrinološki problem kod žena u reproduktivnom periodu odnosno u različitim kliničkim oblčicima se može ispoljiti ili pogoršati u periodu od puberteta do menaopauze.
VEZA IZMEĐU ODREĐENIH HEMIKALIJA I POJAVE PCOS JE NEDVOSMISLENO POTVRĐENA. KOLIKO ČESTO SE PRI USPOSTAVLJANJU DIJAGNOZE PCOS UZIMA U OBZIR IZLAGANJE OVIM HEMIKALIJAMA?
Dijagnostikovanje PCOS se danas zasniva na kliničkim principima koji podrazumevaju analizu aktuelnih problema, klinički pregled i određivanje specifičnih biohemijskih i hormonskih analiza u koje spada određivanje nivoa androgena kod odgovarajuće pacijentkinje. Međutim, u okviru rada sa pacijentkinjama, nedovoljno se razmišlja o mogućim efektima hemijskih agenasa za nastanak ovog dosta rasprostranjenog endokrinološkog poremećaja. Mi za sada raspolaženo određenim brojem informacija iz eksperimentalnih studija sprovedenih na životinjskim modelima i samo sa nekoliko studija na ljudima koje ukazuju da neki endokrini remetioci mogu uticati na nastanak PCOS.
KOJE TAČNO HEMIKALIJE MOGU DA SE POVEŽU SA NASTANKOM I RAZVOJEM PCOS?
Danas se sa PCOS najčešće povezuju bisfenol A i ftalati. Za razliku od bisfenola A, ftalati su manje ispitivani kod žena sa PCOS i dobijeni rezultati su kontradiktorni.
ŠTA SU FTALATI I NA KOJI NAČIN DOPRINOSE UZROKU I RAZVOJU PCOS?
Ftalati predstavljaju hemikalije koje se danas dovode u vezu sa nastankom različitih endokrinoloških poremećaja, i koje označavamo kao endokrini remetioci (engl. endocrine disruptors, EDs). Kontroverza oko uticaja ftalata može se ilustrovati studijom koje je merila nivo ftalata u australijskih trudnica sa pretodno dijagnostikovanim PCOS. Pokazano je da u postporođajnom periodu mogu imati čak i povoljne estrogene ili antiandrogene efekte koji se mogu odraziti na kasniji adolescentni period. Međutim, pojedičane studije uvek treba uzeti sa rezervom i sačekati rezultate ponovljenih i sledećih istraživanja.
ODAKLE POTIČU FTALATI KOJI DOVODE DO OVOG PREMEĆAJA? IZ VAZDUHA, VODE, ZEMLJIŠTA, PROIZVODA OPŠTE UPOTREBE?
Ftalati su grupa hemikalija koje nas okružuju u svakodnevnom životu. Mogu se naći u sredstvima za ličnu i kućnu higijenu, različitim medicinskim sredstvima, a mogu dospeti i u hranu preko ambalaže u kojoj se pakuju.
KAKO SE OBJAŠNJAVA POVEZANOST BISFENOLA A I POJAVE PCOS?
Studije na životinjskim modelima su pokazale da izlaganje ženki bisfenolu A tokom trudnoće i tokom ranog postnatalnog perioda dovodi do poremećaja ovarijalnog ciklusa, povećane produkcije testosterona i povećanja broja velikih antralnih folikula u jajnicima. Međutim, retke su studije kod ljudi o izloženosti bisfenolu A i povezanosti sa nastankom PCOS. Neke studije ukazuju na povezanost nivoa bisfenola A sa povišenim koncentracijama androgena, muških polnih hormona (testosterona, androstenediona) i nastankom insulinske rezistencije u žena sa PCOS. U prilog ovome govore i podaci o većim koncentracijama bisfenola A u amnionskoj tečnosti što sugeriše na postojanje veće izloženosti žena sa PCOS bisfenolom A tokom trudnoće.
NA KOJE SVE NAČINE BISFENOL A MOŽE DOSPETI U NAŠ ORGANIZAM?
Organizam je najčešće izložen bisfenolu A udisanjem, unošenjem preko usta ili apsorpcijom preko kože. U izvore bisfenola A se ubrajaju različite plasične mase, epoksi smole, plastične igračke i bočice, kao i obloge kontejnera u koje se pakuje ili u kojima se čuva hrana. U upotrebi su od 1960-tih godina, a ograničenja u njihovoj upotrebi datiraju od 2012.godine.
PARABENI SU ČESTO PRISUTNI U KOZMETIČKIM PROIZVODIMA, NAROČITO ONIM KOJE ŽENE KORISTE, POSTOJI LI ISTA VRSTA OPASNOSTI OD OVIH HEMIKALIJA?
U poslednjih nekoliko godina je porastao interes za moguće delovanje i drugih hemikalija kao što su parabeni, a koji su prisutni u proizvodima široke upotrebe. Eksperimenalno je pokazano da parabeni imaju uticaja na adipogenezu odnosno nastanak novog masnog tkiva preko diferencijacije iz preadipocita. Sa druge strane ukazano je da parabeni mogu imati estrogeni potencijal i uticaj na prepubertalni period utičući na razvoj materice ili kasnije na ranije ispoljavanje menopauze. Eksperimentalno je pokazano da u smeši sa drugim EDs mogu imati i neuroendokrine efekte odn. potencijalno uticati na veću učestalost nastanka dobroćudnih tumora hipofize.
KAKO DA PREPOZNAMO GDE SE NALAZE UZROČNICI PCOS – ENDOKRINI DISRUPTORI I IZBEGNEMO NJIHOVO DELOVANJE?
Kao što je navedeno, EDs se mogu sresti svuda oko nas: od kozmetičkih sredstava koje svakodnevno koristimo pa sve do pakovanja u kojima se nalazi hrana koju jedemo. Međutim, u svakodnevnom životu je teško analizirati sastav određenih proizvoda ili ambalaže. Zbog toga bi bilo korisno da se više pažnje posveti potrošačima da na jednostavan način prepoznaju da li taj proizvod sadrži štetne hemikalije i u kojim koncentracijama.
KOJE NAČINE EDUKACIJE STANOVNIŠTVA OD STRANE LEKARA VIDITE KAO OPCIJU ZA PODIZANJE SVESTI O NAVEDENOM PROBLEMU?
Stručna komunikacija preko specijalizovanih web stranica ili sredstava javnog informisanja predstavlja dobar način za upoznavanje stanovništva sa pojmom endokrinih remetilaca, vrstama hemikalija koje mogu delovati na ljudski organizam, njihovim izvorima i načinima delovanja.
KOJU PORUKU BI STE, ZA KRAJ, IZDVOJILI KAO VAŽNU VEZANO ZA HEMIKALIJE I NJIHOVU VEZU SA PCOS?
Svakako će se još dosta raditi na tome da se definiše koji sve hemijski agensi, u kojim koncentracijama i na koji način dovode do nastanka PCOS kao veoma čestog endokrinološkog problema kod žena u reproduktivnom periodu. Izvesno nas čeka vreme kada će takva saznanja biti pretočena u lako dostupne informacije i upozorenja na proizvodima koje koristimo i koji su široko dostupni.
